Ngày Xưa Còn Thơ

Ngày xưa còn thơ

Năm 1958 - Căn nhà thời thơ ấu

Gia đình tôi cư ngụ ở số 32 đường Lê Văn Linh. Đó là một dãy phố trệt gồm năm căn nhà dài như năm cái hộp quẹt nằm sát vách nhau; mỗi căn chỉ có cửa cái và hai cửa sổ ở mặt tiền, không cửa sau, không cửa hông. Đường Lê Văn Linh tráng nhựa, ít xe cộ qua lại. Bên kia đường là trường Tư thục Tiểu học Minh Tâm, là ngôi trường khai tâm cho tôi.


Bản đồ Sài Gòn xưa	Phường Xóm Chiếu, Quận Tư - Sài Gòn

Nhà tôi có hai phòng. Bước qua cửa cái là một phòng lớn, giữa phòng bày một cái bàn dài với sáu cái ghế xung quanh là nơi tiếp khách, cũng là nơi gia đình tôi sinh hoạt hằng ngày: chúng tôi học bài làm bài, Ba tôi coi báo sau buổi cơm chiều, hoặc Má tôi trải vải ra cắt may quần áo cho chúng tôi. Ngay cửa sổ bên trái là bàn máy may hiệu Singer, lúc đó còn bàn đạp chớ chưa gắn điện. Má tôi sắm cái máy may đó lâu rồi, nó bằng tuổi tôi! Sát cửa sổ bên phải là cái đi-văng (divan) rộng. Cái đi-văng bằng ván giống như một cái hộp không nắp úp ngược, đây là chỗ ngủ của cô Chín, cô Mười tôi; hai cô là em áp út và em út của Ba tôi, hai cô về ở với gia đình tôi vì lúc đó ông bà Nội tôi đã mất. Kế bên đi-văng là cái tủ đứng đựng quần áo của hai cô.

Tủ buýp-phê (buffet) đựng chén dĩa đẹp để đãi khách được kê sát bức tường ngăn phòng này với phòng trong. Kệ thờ Đức Phật Thích Ca Mâu Ni đóng giữa tường ngang tầm tay với. Sau buổi cơm chiều, Ba tôi thường đứng trước bàn thờ niệm Phật; tôi theo Ba tôi đứng bên cạnh cũng chắp tay. Ba tôi dặn: niệm “Nam Mô Bổn Sư Thích Ca Mâu Ni Phật” 7 lần. Tôi thắc mắc:

- Tại sao phải niệm 7 lần?

- Con cứ niệm 7 lần.

Ba tôi không nói tại sao không là 5 lần hay 10 lần mà lại là 7 lần. Tôi lại thắc mắc tiếp:

- Làm sao con biết đủ 7 lần? Rủi mà con quên thiếu một lần có mang tội không?

Ba tôi cười, dạy rằng:

- Con chắp hai tay trước ngực, cúi đầu xuống, ngó mấy đầu ngón tay; bắt đầu niệm một câu thì đếm ngón tay cái của bàn tay trái là 1, niệm câu tiếp theo thì đếm ngón tay trỏ là 2, cho tới khi hết bàn tay trái, bắt qua bàn tay phải, đếm thêm ngón cái với ngón trỏ thì đủ 7 lần.

Và cứ như vậy, mỗi buổi tối đứa con gái nhỏ đứng bên cạnh ba nó đếm ngón tay và niệm Phật 7 lần, không dư, không thiếu.

Qua bức tường ngăn là đến phòng trong. Phòng này có một giường nệm lớn, chỗ Ba Má tôi, em trai kế tôi và em gái tôi ngủ. Kế bên là tủ đứng hai cửa đựng quần áo của Ba Má tôi. Một cái đi-văng hẹp kê dọc theo tường là chỗ anh trai tôi ngủ, và một cái đi-văng rộng hơn kê ngay dưới cửa sổ ngó ra nhà bếp là chỗ ngủ của chị tôi và tôi.

Mỗi buổi tối đến giờ ngủ, chúng tôi trải chiếu, giăng mùng. Mùng gồm nóc mùng, là một miếng vải trắng lớn hình chữ nhựt, và lưới the trắng khổ rất rộng làm thân mùng may dính vô nóc mùng dọc theo chu vi. Lưới the may bắt đầu từ khoảng giữa cạnh dài của nóc mùng, đi hết chu vi và đè lên chỗ bắt đầu khoảng một sải tay, thành cửa mùng. Bốn góc nóc mùng có khoen vải để xỏ dây giăng mùng. Giăng mùng tức là buộc dây vô cây đinh đóng trên vách tường, thường thì ít nhứt có một góc phải xỏ dây thiệt dài, vì phải buộc vô cây đinh trên bức tường rất xa cái đi-văng.

Giăng mùng xong chúng tôi chui qua cửa mùng (phải chui thiệt lẹ để muỗi không bay theo vô mùng), tấn vải lưới the xuống chiếu cho kín đáo rồi bày gối ra nằm. Má tôi may cho chúng tôi mỗi đứa một cái gối kê đầu nằm và một cái gối ôm. Chị em tôi ngủ hay lăn lộn, đạp gối ôm rớt xuống đất, kéo theo phần thân mùng đã tấn kỹ dưới chiếu đêm trước bung ra; sáng ngày ngó lên lưới the trắng điểm đen kịt mà thấy ớn: mấy chục chú muỗi bụng căng phồng bay không muốn nổi!

Cái đi-văng giống như cái hộp không có nắp úp ngược. Ba tôi kêu ông thợ mộc cắt bên hông cái hộp làm hai cánh cửa, đóng thêm bản lề và chốt, rồi lấy một tấm ván ép đóng thêm nắp hộp; như vậy bên trên mỗi cái đi-văng là chỗ ngủ và bên dưới trở thành một cái tủ, chúng tôi có chỗ sạch sẽ để cất mùng, mền, chiếu, gối và quần áo.

Qua phòng trong là tới sàn nước và nhà bếp. Sàn nước là chỗ có vòi nước máy câu từ ống nước chánh của thành phố. Sàn nước lộ thiên không nóc, xây trũng, tráng xi-măng, là nơi để tắm rửa giặt giũ. Sàn nước có một cái hồ bằng xi-măng rất lớn để chứa nước lấy từ thành phố và để hứng nước mưa. Mỗi mùa nắng chúng tôi phải dùng nước rất dè sẻn, vì vòi nước thì chảy ri rỉ, còn nước mưa cũng không hứng được bao nhiêu. Nhà tắm xây dựa bên hồ nước, với một bức tường nằm chắn trên một phần ba hồ nước, tức là hồ nước hai phần lộ thiên, một phần nằm trong nhà tắm; nhờ vậy chúng tôi khỏi phải xách nước vô nhà tắm mỗi lần đi tắm, rất tiện!

Nhà bếp có một cái bàn ăn với mấy cái ghế. Bàn ăn kê sát bộ ván gõ, mặt bàn cao hơn bộ ván một chút. Bộ ván này của cô Bảy dượng Bảy gởi tạm ở nhà tôi. Cây gõ rất chắc và nặng, khi dùng lâu lên nước bóng rất đẹp. Vì bàn ăn kê sát bộ ván nên một số người trong nhà được ngồi xếp bằng trên bộ ván khi ăn cơm, số còn lại ngồi trên ghế. Con nít chúng tôi giành nhau ngồi xếp bằng trên bộ ván chớ không ưa ngồi ghế ăn cơm!

Bếp có ba cái lò bằng đất nung chụm than, một tủ gạc-măng-giê (garde manger) để cất thức ăn, tủ có lưới bao xung quanh để ngăn ruồi nhặng. Bốn chưn tủ gạc-măng-giê đứng trên bốn cái tô rộng nước, đó là cái tô bằng sành, chính giữa có một trụ tròn phẳng nhô lên cao. Khi đổ nước đầy tô thì trụ tựa như một hòn đảo nổi lên giữa biển, chưn tủ đứng trên các hòn đảo này; như vậy mấy chú kiến đi kiếm ăn không thể nào lội nước để leo lên hòn đảo, rồi theo đó leo lên chưn tủ mà vô thức ăn được.

Thường thì Má tôi đi chợ mỗi ngày vì không có chỗ chứa cá thịt tươi. Nhằm khi bận rộn hay dịp Tết, Má tôi muối thịt cá rồi đem chiên hay kho, xong cất trong tủ gạc-măng-giê giữ được hai hay ba ngày.

Qua khỏi nhà bếp là sân sau. Sân rất nhỏ, bao xung quanh bởi ba bức tường xi-măng cao, bên kia tường là các nhà hàng xóm. Sân có nhà vệ sinh và mấy dây phơi quần áo giăng song song che kín hơn nửa sân.

Phòng trước và phòng trong lót gạch tàu; sàn nước và nhà bếp tráng xi-măng. Tường và trần tráng xi-măng quét vôi trắng. Tôi sợ nhứt là ngó mấy con thằn lằn xám xịt bò nhởn nhơ trên tường và trần vôi trắng!

Nhập học

Vài tháng trước ngày tựu trường tôi vô lớp Năm, Má tôi may cho chị em chúng tôi mấy bộ quần áo mới. Má tôi phòng hờ tôi lớn nên Má tôi may lai quần khá to, lại xếp thêm một lai nữa và may lằn thứ nhì đè lên. Ngày tựu trường, tôi xỏ quần vô thì than ôi, lai quần đã cao hỏng trên mắt cá chưn. Má tôi lật đật kêu tôi ngồi lên cái ghế đẩu (ghế cao có bốn chưn không lưng dựa), rồi Má tôi ngồi chồm hổm dùng cây tháo chỉ gỡ lằn may thứ nhì; cô Chín phụ Má tôi gỡ chỉ bên ống quần bên kia. Trong vài chớp mắt, Má tôi đã gỡ chỉ xong, vuốt hai lai quần thẳng lại; tôi đứng dậy thì quần vừa y như mới may hôm qua. Thiệt tôi lớn như thổi! Tôi phục Má tôi có kinh nghiệm và hay lo xa khi may quần áo cho chúng tôi. Tôi lật đật cắp cặp đựng vỏn vẹn có cuốn tập giấy trắng với cây viết chì, nắm tay chị tôi băng qua đường, vừa vặn chuông reo xếp hàng vô lớp: buổi học lớp Năm đầu tiên của tôi ở trường Minh Tâm.

Tôi vô học lớp Năm (anh chị tôi nói là tôi “ngồi” lớp “bét”) không gặp khó khăn gì cả; tôi không khóc, không nhớ nhà, vì chị tôi học cùng trường trên tôi ba lớp - lớp Nhì, và vì nhà tôi ở ngay bên kia đường. Trưa, chị tôi dắt tôi băng qua đường về nhà ăn cơm trưa; ăn xong trở lại học thêm vài giờ là xong một ngày. Buổi chiều chị em tôi hay chơi với các trẻ hàng xóm.

Bạn hàng xóm

Hàng xóm bên phải nhà tôi là gia đình cô Ba thầy Ba Làm Bóp. Chúng tôi quen gọi theo như Má tôi gọi, vì Má tôi cũng không biết tên thiệt của cô Ba thầy Ba, chỉ biết họ làm nghề may bóp da bỏ mối cho các tiệm bán lẻ. Cô Ba thầy Ba có hai đứa con gái là con Chinh và con Hạnh trạc tuổi chị em tôi. Con Chinh học rất giỏi, được bằng danh dự mỗi tháng. Con Hạnh hay cười, miệng nó cười rất tươi hở nướu đỏ au với hai hàm răng đều đặn trắng tinh. Em út tụi nó là con Manh Manh cỡ tuổi em trai tôi. Manh Manh tối ngày chỉ ăn cơm với muối mè, chẳng màng rau trái thịt cá; vậy mà tay chưn nó bụ bẫm, da dẻ nó hồng hào mịn màng.

Sát vách bên trái nhà tôi là ba gia đình người Tàu chia nhau một căn phố. Họ không nói rành tiếng Việt, chắc là họ từ bên Tàu qua Việt Nam rồi ở lại luôn làm nghề buôn bán. Gia đình ông bán hủ tíu bò kho ở phòng ngoài, phòng trong ngăn đôi là chỗ ở của gia đình ông thợ nhuộm và gia đình ông bán xe lẻng kẻng. Xe lẻng kẻng bán đủ các món: bánh in, bánh đậu xanh, bánh bẻng, kẹo dừa, kẹo mè, xí mụi, trần bì, cà na, đồ chơi bằng nhựa cho trẻ em, kim chỉ nút áo cho mấy bà, … Hai gia đình ông thợ nhuộm và ông lẻng kẻng có con rất nhỏ nên chúng tôi không quen. Gia đình ông bà bán hủ tíu bò kho có tiệm ở chợ Xóm Chiếu, con gái lớn là con Chu không đi học mà ở nhà cả ngày coi chừng em trai nó là thằng Náo, bằng tuổi tôi, và em gái nó là A Múi mới chập chững biết đi.

Sau buổi học chị em tôi hay rủ chị em Chinh, Hạnh, con Chu, thằng Náo chơi u, chơi trốn bắt, tạt lon, chơi đánh đũa, nhảy dây, … cho tới khi Ba tôi đi làm về. Ba tôi đi làm bằng xe đạp; mỗi ngày khi chiếc xe đạp của Ba tôi rẽ xuống lề đường đất thì chúng tôi chạy túa ra reo vui: “A, Ba về! Ba về!” Ba tôi ngừng xe, cúi xuống bồng em gái tôi bên tay trái, tay phải cầm ghi-đông lái xe chạy hai vòng lên xuống dọc lề đường đất. Chúng tôi cùng các bạn hàng xóm vỗ tay cười nắc nẻ. Đến lượt em trai tôi, Ba tôi mỏi tay vì em trai tôi lớn hơn, nặng ký hơn, nên Ba tôi chỉ cho đi một vòng rồi ngừng lại.

Nhiều khi con Chu ham chơi để A Múi té u đầu, tối về con Chu bị má nó đánh đòn đau khóc thút thít. Có hôm chiều tối chúng tôi ăn cơm xong ra trước nhà ngồi hóng mát mà con Chu cũng chưa ăn cơm tối; đó là những ngày ba má nó bán ế, dọn hàng về rất trễ. Tội nghiệp chị em con Chu đói meo! Chị em chúng tôi lấy bánh ở nhà đem cho con Chu với hai em nó ăn cho đỡ đói. Và buổi tối hôm đó nhà nó không có cơm ăn, mà phải ăn hủ tíu bò kho còn dư ba má nó đem về.

Tôi nghĩ mà thương cho các gia đình người Tàu hàng xóm: rời quê cha đất tổ xa lắc lơ, lưu lạc tới miền Nam nước Việt sống đời lam lũ chật vật. Tôi nghĩ như ba má con Chu hôm nào bán ế, cả nhà ít ra cũng còn hủ tíu bò kho ăn trừ cơm, còn như ông thợ nhuộm và ông bán xe lẻng kẻng, những ngày bán ế họ lấy gì cho gia đình ăn trừ cơm?

Sau bữa cơm chiều, tôi theo Ba tôi đứng trước bàn thờ niệm Phật, xong Ba tôi bắc ghế bố dài ra nằm hóng mát ở cái sân xi-măng nhỏ xíu trước nhà. Tôi lẩn quẩn bên Má tôi, chơi với em trai và em gái tôi. Nhưng chỉ được một lát thôi thì tụi nó lăn ra ngủ khò.

Đôi khi bà Ngoại tôi qua chơi ở lại đêm, bà Ngoại tôi nằm chơi trên võng mắc trên giá võng kê giữa phòng trong, còn Má tôi nằm trên giường phe phẩy quạt cho các em tôi ngủ. Má tôi hay vặn radio cho bà Ngoại tôi nghe hát bội; tôi nghe bà Ngoại và Má tôi nói với nhau, khi thì: đây là lớp Tiết Đinh San cầu Phàn Lê Huê, đây là lớp Thần Nữ Dưng Ngũ Linh Kỳ, … lúc thì: đây là lớp Lưu Kim Đính giải giá Thọ Châu, … tôi nghe hát không hiểu gì hết, lại thêm nghe tiếng trống đánh thùng thùng, tiếng chập chả xèng xèng điếc tai, nên tôi lẻn ra phòng ngoài. Tôi lân la tới bên bàn giữa phòng, nơi anh chị tôi đang học bài làm bài. Cô Chín cô Mười tôi học bậc trung học nên cũng chăm chú lo bài vở. Tôi ngồi tẩn mẩn, không ai nói chuyện với tôi; vài lần tôi mở miệng gợi chuyện thì lại bị gạt ngang, bắt phải im cho tất cả mọi người học bài! Tôi chán quá, ra sân trước, leo lên nằm ghế bố với Ba tôi, ngắm trăng sao mà thấy vui hơn nhiều!

Năm 1959 - Dọn nhà

Tôi nhập học năm lớp Tư chưa được bao lâu thì gia đình tôi phải dời nhà. Má tôi kể là chủ phố bán dãy phố lại cho người khác. Chủ mới sẽ phá mấy căn nhà để xây chi đó, nên tất cả đều phải dọn đi.

Vì phải dọn đi gấp không có thì giờ kiếm chỗ tốt, nên Ba tôi mướn tạm một căn, nghe Má tôi nói rất chật so với căn phố gia đình tôi đang ở. Sau bữa cơm chiều, Ba tôi không nằm ghế bố hóng mát mà phải vẽ mấy cái sơ đồ. Ba tôi đo mấy cái tủ, mấy cái đi-văng, mấy cái bàn, ... rồi vẽ, rồi gôm, rồi lại vẽ lại nhiều lần. Tôi theo hỏi, thì Ba tôi nói là phải sắp xếp sao cho gọn mới nhét hết giường, tủ, bàn, ghế hiện chúng tôi đang có vô trong căn nhà sắp tới. Tôi không hình dung được căn nhà sắp tới nhỏ hẹp ra sao mà Ba tôi phải vẽ sơ đồ kỹ lưỡng như vậy trước khi dọn nhà!

Tôi không còn gặp lại các bạn hàng xóm nữa sau khi gia đình tôi rời căn nhà số 32 đường Lê Văn Linh.

Mấy trang sách chấm phá những kỷ niệm buổi đầu thời thơ ấu của tôi đã đóng lại.

Du Yên

(Xem tiếp Niềm vui xóm nhỏ)

Ghi chú: Bản đồ Sài Gòn vào thập niên 1960 và 1970 cho thấy con hẻm Lê Văn Linh Nối dài đã được thay bằng đoạn đường tráng nhựa, và đường Lê Văn Linh chạy dài gặp đường Đỗ Thành Nhân tại ngả ba.